TPP: Góc nhìn "tỉnh táo" cho Việt Nam từ chuyên gia quốc tế
(Vietnamnet):
Đàm phán Hiệp định hợp tác Thương mại Thái Bình Dương TPP vừa kết thúc. Đây sẽ
là dấu mốc lịch sử mới cho hoạt động thương mại toàn cầu, đồng thời mở ra nhiều
cơ hội và thách thức cho Việt Nam. Phóng viên Tuần Việt Nam trò chuyện với TS.
Andrew Wells-Dang, hiện là cố vấn cấp cao của Tổ chức Oxfam Việt Nam.
TPP sẽ mở rộng quyền lực độc quyền
Hoàng Hường: Đàm phán TPP vừa diễn ra khá căng thẳng thẳng
tại Mỹ, từ những thông tin mới nhất, ông nhận định những tình huống mà VN sẽ
đón nhận là gì?
Ông Andrew Wells-Dang: Hôm qua 12 quốc gia đã kết
thúc đàm phán TPP, tuy nhiên hiệp định chưa thông qua. Các Quốc hội của 12 nước
sẽ xem xét trong 3 tháng tới. Khả năng thông qua là lớn, đặc biệt vì Quốc hội
Hoa Kỳ không có quyền sửa đổi nội dung, tuy nhiên chưa chắc chắn.
Một điểm quan trọng là sau khi hoàn tất đàm phán, các nước sẽ công bố nội dung của hiệp định. Đến giờ nội dung của TPP vẫn còn là bí mật nên chúng ta chưa biết chi tiết của 29 trong 30 chương. Chắc các chuyên gia kinh tế ở Việt Nam và các nước khác sẽ phải đọc bản văn rất kỹ trước khi các đại biểu Quốc hội quyết định có thông qua hay không.
Một điểm quan trọng là sau khi hoàn tất đàm phán, các nước sẽ công bố nội dung của hiệp định. Đến giờ nội dung của TPP vẫn còn là bí mật nên chúng ta chưa biết chi tiết của 29 trong 30 chương. Chắc các chuyên gia kinh tế ở Việt Nam và các nước khác sẽ phải đọc bản văn rất kỹ trước khi các đại biểu Quốc hội quyết định có thông qua hay không.
Mặt hàng nông sản và nông dân cần được quan tâm nhất khi VN vào TPP. Ảnh: Hoàng Hường
Khi tham gia FTA nói chung và TPP nói riêng, Việt Nam sẽ
phải mở cửa nhanh và mạnh thị trường nội địa của mình cho hàng hóa, dịch vụ từ
các nước đối tác. VN sẽ được/mất gì từ việc mở cửa này?
Tính
chất của TPP không phải là FTA. Theo các nhà kinh tế Mỹ như Paul Krugman và
Joseph Stiglitz, hầu hết các lợi ích từ tăng cường thương mại và giảm thuế quan
đã được hiện thực hóa qua WTO và bình thường hóa quan hệ thương mại rồi. Thay
vì hiệp định thương mại tự do, TPP là hiệp định đầu tư quan tâm đến việc chiếm
các thị trường đầu tư mới và bảo vệ sở hữu trí tuệ: “Nỗ lực của các doanh
nghiệp lớn của Mỹ là để nhằm bảo vệ các khoản đầu tư quốc tế, bằng sáng chế và
bản quyền của họ” (John Cassidy, The New Yorker, 16/6/2015*).
Như
thế, Việt Nam và các nước đang phát triển khác sẽ phải mở cửa thị trường nội
địa của mình trong khi các nước giàu vẫn có cách bảo hộ thị trường của họ (qua
các “rào cản kỹ thuật”). Ví dụ đối với ngành y tế – một trong các lĩnh
vực được đàm phán nhiều nhất – TPP sẽ mở rộng quyền lực độc quyền và hạn chế
cạnh tranh, đặc biệt về tiếp cận với dược phẩm.
Các
công ty dược phẩm tư nhân được phép bán “sở hữu trí tuệ” của họ với giá cao
trong thời gian từ 5-8 năm trước khi các nước khác được phép sản xuất dược phẩm
cùng chủng loại với giá rẻ hơn. Nhưng nếu một công ty Việt Nam muốn xuất khẩu
dược phẩm mới đến Mỹ, họ phải xin giấy phép của Chính phủ Mỹ, và nếu vượt qua
rào cản này, chắc các công ty Mỹ sẽ kêu là “bán phá giá”. Đấy là cách các nước
giàu bảo vệ thị trường của họ, trong khi kinh tế Việt Nam phải mở toàn bộ cho
hàng hóa nhập ngoại (1).
TS. Andrew Wells-Dang. Ảnh: Oxfam
Sản phẩm VN cần chú trọng nhất khi vào TPP
Đàm phán TPP, các quốc gia bạn ra sức bảo vệ sản phẩm chủ
chốt, Mỹ là dược phẩm, Nhật là ô tô và nông sản, NZ là sữa... Đâu là sản phẩm
VN cần phải tích cực bảo vệ? Hoặc là điểm nào VN cần tích cực thay đổi nhất khi
tham gia vào cuộc chơi này?
Chắc
chắn là ngành nông nghiệp – cơ sở của sinh kế ở các vùng nông thôn và ngành
chiến lược trong phát triển bình đẳng. Trong một số lĩnh vực như chăn nuôi, các
chuyên gia thấy giá cả ở Việt Nam cao hơn một số đói tác khác như Mỹ, New
Zealand. Không chỉ nên hỏi tại sao giá Việt Nam cao mà còn nên hỏi tại sao giá
nước ngoài lại rẻ như thế?
Theo
TPP, Việt Nam sẽ phải nhận các sản phẩm như thịt gà nhập ngoại có giá rẻ vì sản
xuất công nghiệp kiểu mấy nghìn con gà trong một trại, dùng quá nhiều hormones,
hóa chất, nuôi bằng ngô biến đổi gen, sử dụng thuốc trừ sâu như glyphosate và
thành phần của Chất độc màu da cam (đều do Tập đòan Monsanto sản xuất).
Phần
lớn người dân ở Mỹ và Châu Âu không chấp nhận sản phẩm nông nghiệp như thế nên
các tập đoàn muốn xuất khẩu đến các nước nghèo hơn. Chưa kể là các chi phí vận
chuyển và tác động môi trường, khí hậu vẫn chưa được tính đến.
Vậy trong cuộc chơi này, nhóm đối tượng nào được
lợi/tổn thương nhất? Cần chuẩn bị cho họ những gì, thưa ông?
Lợi ích
và chi phí của TPP nên tính ở cấp ngành kinh tế, chứ không phải là cấp quốc
gia. TPP được thiết kế để bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp tại các quốc gia giàu
có như Mỹ, Úc, Nhật Bản. Còn ở các nước khác tham gia TPP, một số ngành kinh tế
sẽ được lợi, một số ngành khác thì không, và người lao động và nông dân sẽ mất
nhiều nhất.
Theo
Oxfam (2), các hiệp định đầu tư quốc tế chỉ có thể phát huy tăng trường, giảm
nghèo nếu cân nhắc đến lợi ích của người nghèo, nông dân. TPP không theo định
hướng lấy giảm nghèo và giảm bất bất bình đẳng là trung tâm, mà tập trung quá
nhiều về lợi ích của doanh nghiệp.
Các
cơ quan nhà nước nên ưu tiên lợi ích của nhà sản xuất địa phương, quy mô nhỏ,
không nên ủng hộ các tập đoàn quốc tế. Như thế mới được gọi là cạnh tranh lành
mạnh. Trong thị trường tự do, các tập đoàn vẫn có thể hoạt động, tại sao họ lại
cần có hiệp định quốc tế đặc biệt để bảo vệ lợi ích của riêng họ?
Mảng dịch vụ bị coi là điểm yếu của VN, sắp tới, VN nên giải
quyết vấn đề này thế nào?
Các
doanh nghiệp Việt Nam không nên cạnh tranh về kỹ thuật công nghiệp, vì các đối
tác khác luôn sẽ mạnh hơn. Thay vào đó, kinh tế Việt Nam nên cạnh tranh về chất
lượng: phát huy thương hiệu, sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, và
đồng thời bảo vệ sức khỏe và môi trường.
Có
rất nhiều ngành kinh tế không xuất nhập khẩu được, cả dịch vụ và hàng hóa. Ví
dụ, phần lớn thị trường thịt gà nội địa vẫn sẽ là gà nuôi bởi các nông hộ như
gà ta, thịt gà không qua đông lạnh. Và ngày càng có nhiều người thấy rau hữu cơ
thơm ngon hơn rau sản xuất với phân bón hóa học. Như vậy không cần bảo vệ sản
phẩm Việt Nam bằng thuế quan nữa.
Các
công ty và Chính nên nên phát động chiến dịch “mua nông phẩm Việt Nam” và minh
bạch thông tin về thành phần và nguồn gốc của các sản phẩm nông nghiệp. Phát
triển kinh tế như vậy sẽ là ổn định, bền vững hơn.
Theo
nghiên cứu mới của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), Việt Nam cũng
nên “xây dựng cơ chế cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp… liên kết với
người nông dân” và “đảm bảo hiệp hội phải có đại diện đầy đủ của doanh nghiệp
tư nhân, chính quyền địa phương và nông dân…”
Hơn
nữa, nhà nước có vai trò quan trọng là quản lý cạnh tranh để tránh bất cứ độc
quyền nào trong ngành hàng hóa, dịch vụ.
Theo Hoàng Hường (Thực
hiện)
1) R.I.P.,
Free-Trade Treaties?, John Cassidy, The New Yorker, 16/6/2015.
2) Fast
Track and TPP Bad for Development, Oxfamamerica.org.
0 Comments:
Post a Comment
<< Home